• Moortsele, Unieke Sectie, kadastrale percelen 523d (deels), 435b (deels) en 524a (deels).

• Dit is zeker voor de aktes gekoppeld aan deze bunker een van de meer complexe op de bunkerlijn te noemen.
• Alleen al het perceel onteigend voor de bouw van de bunker werd onteigend over 3 verschillende percelen.
• De bijhorende permanente en tijdelijke erfdienstbaarheden zaten verspreid over maar liefst nog eens 3 verschillende aktes.
• De 3 aktes voor de onteigening voor de bouw van de bunker zijn de volgende:
  • Een eerste onteigening gebeurde voor een grootte van 1 are 39 ca, voor het zuidelijks onteigende gedeelte van het bunkerterrein. Dit was op zijn beurt de noordwestelijke zijde van een langwerpig stuk bos met een totale grootte van 31 are 50 ca groot. Dit perceel bos was eigendom van de Familie Van der Eecken. Hiervan was Marc Van der Eecken advocaat van beroep. Zijn zusters Marie Germaine en Joseph Marie waren beiden nog zonder beroep. Allen waren woonachtig te Gent. De akte voor dit stuk bos werd verleden op 7 Juni 1935 voor de prijs van 230 BEF. Er was in dit geval geen sprake van bijkomende erfdienstbaarheden en er was ook geen clausule voorzien voor jaarlijkse intresten op het verkoopbedrag. Dezelfde familie komt ook nog terug bij de onteigening uitgevoerd voor de bunker A26.
  • Een tweede onteigening gebeurde voor een grootte van 1 are 66 ca groot en vormde de noordwestelijke zijde van het voor de bunker onteigende perceel 524a. Op zich was dit dan de zuidoostelijke hoek van een perceel landbouwgrond van in totaal 17 are 50 ca. Dit stuk landbouwgrond was eigendom van de Familie Tournay. Hiervan woonden zowel Mevr Suzanne Tournay (allicht zonder beroep) en Mr Paul Tournay, die ingenieur was van beroep, beiden op verschillende adressen te Obourg. De akte voor dit stukje landbouwgrond werd verleden op 26 April 1935 voor de prijs van 1328 BEF. Ook voor dit perceeltje was er geen sprake van erfdienstbaarheden of een clausule voor jaarlijkse intresten.
  • Een derde onteigeningsakte gebeurde voor een grootte van 1 are 19 ca groot en vormde de noordoostelijke hoek van het voor de bunker onteigende perceeltje 523d. Op zijn beurt was dit de de zuidwestelijke hoek van een groter perceel landbouwgrond van 12 are groot. Deze akte omvatte ook nog een aantal erfdienstbaarheden.
    • Om het onteigende perceel voor de bunker ten allen tijde te kunnen bereiken, was er een strook voorzien van 2 meter breed tussen het onteigende percelen en de openbare weg, in dit geval Rattepas. Dit noemde men dan de permanente erfdienstbaarheid. Dit verliep toen al langs de noordelijke zijde van de bestaande onverharde voetwegel die allicht een 3 a 4 meter breed was. Merkwaardig genoeg wou men blijkbaar de wegel zelf niet ten volle benutten maar enkel de noordkant ervan. Dit zal te maken gehad hebben met het feit dat deze wegel liep op de rand van een nogal stijl oplopend perceel. Dit verliep dan langs de zuidelijke grens van deze percelen langs dit pad voor 5 meter nog over perceel 523d en nog eens 30 meter over perceel 523a dat eigendom was van dezelfde eigenaars. Om de bouw van de bunker mogelijk te maken, was er een tijdelijke erfdienstbaarheid waarbij deze eerder gemelde strook van 2 meter naar de noordkant nog eens werd uigebreid met 3 extra meters vanaf het ogenblik dat de werken voor de bouw van de bunker zouden aanvatten, dit voor een periode die werd voorzien op 8 maanden. Dit diende te gebeuren langs de noordzijde omdat het terrein sterk aflopend was meer zuidelijk van de wegel. Deze akte met zowel onteingeningen als erfdienstbaarheden werd verleden op 14 Juni 1935 voor de prijs van 1250 BEF aan Mr Jules Heyndrickx, staatswerkman, wonende te Gent. Ook hier was er geen sprake van intrestclausules. Leuk om te vermelden is dat in dit geval de akte melding maakt van de noodzaak de extra 3 meters voor de tijdelijke erfdienstbaarheid gebruikt, na de werken zeker degelijk te herstellen met inbegrip van het herplaatsen van de toen daar bestaande haag die door de werken zou moeten verdwijnen.
    • Een vierde akte enkel voor erfdienstbaarheden betrof enkel een vervolg van de erfdienstbaarheden die bij de vorige aktes stopte aan perceel 523a en bij deze werd verdergezet worden op identieke wijze voor zowel permanente als tijdelijke erfdienstbaarheid over een lengte van 45 meter over perceel 522 tot de rand van perceel 516. Allicht was de onverharde wegel hier ook al breder en is er gewoon sprake van een strook te voorzien van in totaal 5 meter breed over "deels" de bestaande onverharde wegel en een eventueel extra te voorzien aantal meters om zeker aan 5 meter breed uit te komen. Dit heeft allicht allen ook te maken met de stijlte van het terrein zuidelijk van de bestaande wegel. De 2 meter permanente erfdienstbaarheid zal normaal in de toekomst vlot kunnen hebben kunnen hebben verlopen over de bestaande wegel. Het waren enkel de extra meters om te komen tot 5 bruikbare en voldoende stabiele wegel die zullen van belang geweest zijn. Deze deelakte werd opgemaakt op 25 Maart 1935 voor de prijs van 100 BEF aan Mevr Marie De Ganck, een huishoudster wonende te Moortsele. De akte bevatte geen clausules voor bijkomende jaarlijke intresten.
    • Een vijfde akte enkel voor erfdienstbaarheden betrof eveneens enkel een vervolg van de erfdienstbaarheden op een volledig identieke wijze te voorzien als hierboven omschreven. Bij de vorige aktes stopten de erfdienstbaarheden aan perceel 522 en bij deze werden ze verdergezet vanaf daar voor de tijdelijke erfdienstbaarheid over een lengte van gemiddeld 150 meter voor wat betreft de onverharde wegel en gemiddeld 152 meter voor de bijkomende strook van 3 meter voor de tijdelijke erfdienstbaarheid. Deze erfdienstbaarheden sloten dan rechtstreeks aan op Rattepas in de bocht van de weg. Deze deelakte werd opgemaakt op 25 Maart 1935 voor de prijs van 100 BEF aan Mr Leontius De Raeve, landbouwer te Moortsele, wonende op de hoeve aan de overzijde van de weg Rattepas waar de erfdienstbaarheden dus uitkwamen op de openbare weg. De akte bevatte geen clausules voor bijkomende jaarlijke intresten. Deze akte heeft nog een tragisch kantje. Deze landbouwer zou na de gevechten in mei 1940 zeer kort na het beëindigen van de gevechten, met kar en paard op deze wegel die steeds vernoemd wordt bij de erfdienstbaarheden, naar zijn veld rijden en er op een niet ontplofte Belgische mijn rijden. Paard en landbouwer zullen dit beiden niet overleven.

• Heden is er geen sprake meer van de ooit voor de bunker onteigende perceeltjes. Op het huidige kadaster vind je nog enkel een perceel A435e terug wat overeenstemt met de bunker A25 op zijn betonnen grenzen. Dus zeker niet de bunker met zijn bijhorend ooit onteigende percelen.
• Het originele perceel 523d blijkt heden niet meer te bestaan.
• Het perceel 534b is heden opgegaan in de percelen A524g en A524h.
• De percelen voor de erfdienstbaarheden nog vermeld, namelijk 522 en 516, zijn heden de percelen A522a en A516f geworden.
• De bunker stond op basis van de uit in 1961 opgestelde lijst toen al niet meer te koop. Gezien de bunker is herleid tot zijn betonnen grenzen, is de kans groot dat de bunker op zich nooit opnieuw is overgenomen en nog altijd staatseigendom is. In dat geval zijn allicht gewoon de bijhorende gronden rondom de bunker opnieuw overgegaan naar de eigenaars van de aanliggende percelen.

• Volg Rattepas komende van de Rollebaan. U komt voorbij bunker A27. Op de hoek waar Rattepas wegdraait naar links staat op de kop van het bosje de bunker A26.
• Loop hier naar rechts langs het veld op de rand van het bos mee. Dat is ook de wegel die nog inbegrepen zit in de oude erfdienstbaarheden voor deze bunker.
• In 2006 diende men nog letterlijk volledig rond dat noordelijk uitstekende bosje te stappen omdat de onverharde wegel daar stopte. Dit hoeft u ondertussen al heel wat jaren niet meer te doen daar de trage wegel toen al in zijn eer was hersteld tot juist bij de bunker A25 waar het pad toen letterlijk stopte tegen de omheining van een daar achter liggend perceel.
• Ook dit is heden opgevangen en de eerder onverharde wegel loopt zelfs verder rondom de bunker A25 die heden zeer mooi vrij ligt en rondom mooi te bezichtigen is wat zeker vroeger ook niet het geval was.
• Je kan het pad blijven volgen en komt op die manier zelfs tot voorbij een 3e bunker op dit pad, de bunker Av5.
• Die bunker Av5 was letterlijk de onvindbare bunker op de bunkerlijn bruggenhoofd Gent en is heden ook zeer mooi te vinden en te bekijken.
• Het wegeltje loopt nog verder tot op een zijwegel van Asselkouter en is hierdoor zeker een aanrader tegenwoordig als wandelpad.

• Het is een voorliniebunker tussen Muntekouter en Betsberg tussen AV5 (195 m) en A26 (220 m). Hij is in hoek opgesteld met A26 om zo het gezichtsveld en het schietbereik te vergroten.
• De bunker A25 is één van drie zeer kortbij elkaar opgestelde bunkers die wel qua functie en vuurrichtingen met elkaar aansluiten.
  • De voorliniebunker A26 neemt vanaf de kop van het bosje tegen Rattepas de zuidelijke onverharde wegel onder vuur die de zuidkant van het bosje vormt. Deze moest dus in feite alles onder vuur nemen die op deze wijze door de velden zou proberen Rattepas te naderen.
  • De voorliniebunker A25 staat in hoek opgesteld met de vorige bunker A26 maar vooral met de hogerop Rattepas gelegen bunker A27 zodat ze samen een groter geschutsveld verkrijgen. De bunker A25 ligt vrij hoog in het terrein en neemt daarbij het ganse lager gelegen bos mee onder vuur alsook het kruispunt van Rattepas met de Kasteelstraat.
  • De vooruitgeschoven bunker Av5 neemt nog altijd de velden aansluitend met de voorlijn op Asselkouter mee onder vuur met zowel mitrailleur als C47 kanon.
• Vergeet in dit geval ook niet dat zuidelijk van de bunkers vanaf Muntekouter, ten tijde van de meidagen 40 een 8 meter brede aaneengesloten prikkeldraadversperring liep waar deze bunkers ook bijkomend de steun en beveiliging van hadden. Er waren allicht op de linie vlotter te bestormen zones dan deze vanaf Muntekouter tot in Semmerzake. Deze cluster van 3 bunkers waren dan ook allicht de laatste bunkers die geen nut hadden van die prikkeldraadversperring.

• De bunker heeft twee kamers en een sas.
• De bunker ligt op een zodanige helling dat er een niveauverschil is tussen de beide mitrailleurkamers. Er is dan ook een trap voorzien van een 5 treden tussen de beide kamers.
• Het toegangssas is voorzien van stijgijzers in plaats van een trap.
• Hij is enig in zijn soort in de linie.
• Hij is standaard voorzien voor de opstelling van 2 Maximmitrailleurs.

• Naast de standaard voorziene opstelling voor Maximmitrailleurs was deze bunker ook voorzien voor de opstelling van Hotchkiss- en Coltmitrailleurs.

Omschrijving van het gecamoufleerde bunkertje - uit de voorstudie:

• Binnen de voorstudie van deze bunker, was het de bedoeling de bunker uit te werken met het uitzicht van een gebouwtje in assestenen en een zadeldak met dakpannen.
• Het globale uitzicht zou dan vrij sterk aangesloten hebben bij dit van de woning en bijgebouwen die ooit stonden in dat uitstekende bosje noordelijk van de bunker. Heden staat daar in dat bosje niets meer. Je vindt er enkel wat puin terug dat wijst op een vroegere aanwezige woning.

Tweede aangepaste voorstudie van deze bunker (niet uitgevoerd):

• Binnen deze herziening van de voorstudie van deze bunker, werden beide schietgaten beperkt aangepast zodat de vuursectoren van beiden beperkt verschillend werden.

Uiteindelijk uitgewerkte concept:

• Een ruw stenen uiterlijk.
• De bunker was geheel ingewerkt in de helling van het terrein.
• Origineel geverfd met een lichtgroene grondverf (vert de vessie) waarop allicht groene, okergele en eventueel okerrode vlekken waren aangebracht.
• In één van de schietgaten zijn namelijk nog duidelijk groene (allicht fameuze vert de vessie) kleurvlekken te zien.
• Het onderste schietgat was afgesloten met een metalen valluik van 0.96m x 0.37m (BxH).
• Het valluik van het bovenste schietgat was 0.96m x 0.47m (BxH) groot.
• Voor de bunker waren vijf betonnen palen aangebracht die onderling waren verbonden met prikkeldraad om de eigenlijke schietgaten onbereikbaar te maken voor belagers van de bunker.
• Zoals op de detailversie van de plannen te zien, was er aan de voorkant van de bunker daarnaast nog eens een soort metalen boogvorm voorzien waardoor metalen gegalvaniseerde draden waren bevestigd. Dit moest vermijden dat men de voorkant van de bunker (aan de schietgaten) zou kunnen bereikt worden door vijandelijke troepen. Dit was vrij identiek aanwezig bij de bunker A21 te Baaigem en de Molenbunker Av10 te Gijzenzele.
• De toegangskuil was uitgemetst in baksteen en voorzien van stijgijzers over een hoogte van 1.50 m.
• Onderaan in deze put was een sterfput voorzien.
• Bij de bunkers met mitrailleurkamer(s) was de toegang tot de eigenlijke gevechtsruimtes van de bunker gescheiden van het sas door middel van een gepantserde metalen deur van 0.86m x 1.82m (BxH) met zonneblinden, omlijsting en luikje voor toegangsverdediging.
• De eigenlijke toegang bij de inkom was op zijn beurt afgesloten met een metalen traliehekje van 0.90m x 1.82m
• In elke mitrailleurkamer was daarnaast standaard aanwezig:
  • 3.50 meter etagères met leggers in inlandse eik.
  • Een inlands eiken plankje van 0.32m x 0.12m x 0.06m met ijzeren steunen voor de plaatsing van een kogelpers.
  • 6 zware geschilderde hanghaken voor ophangen materialen in de kamers
  • Een verzinkte hanghaak aan het plafond voor ophangen olielamp (in vredestijd)
  • 1 chardome en chardomeplaat voor de standaard opstelling van een Maximmitrailleur
• Ventillatiegaten waren aan de buitenzijde aan de bovenzijde afgesloten met een koperen geperforeerde afdekplaat om ingooien van projectielen naar binnen onmogelijk te maken.
• Deze toegangskuil was bovenaan afgedekt met gewapend betonnen platen die dienden weggenomen te worden om de bunker te betreden. Mogelijks is dit concept op de laatste snipper nog gewijzigd in een extra metalen valluik.
• Voor de bouw van de bunker diende er wel een vrij grote boom gerooid en afgevoerd te worden. De locatie is mooi te zien op de terreinschets horende bij deze bunker.
• Deze bunker zat op die wijze zo goed als volledig uitgewerkt in de rand van dit stijl oplopende terrein en ging hier volledig mee in op zonder echt op te vallen.

• Het bunkertoegang is nog volledig dichtgemetst, ook is de toegangskuil praktisch volledig dichtgeslibt met bladeren en grond. Het deurgat is hierdoor nog nauwelijks te zien.
• Deze unieke bunker was toen ik mijn zoektocht in 2006 startte praktisch onmogelijk terug te vinden. Het was toen minimum vijftien minuten stappen om hem via de kortste vrije wijze te proberen bereiken. Heden is echter het originele trage wegel dat langs de bunker voorbij komt, niet echt meer moeilijk te noemen.
• De bunker zat tot 2019 sterk verborgen in een vrij dicht bos en was daardoor zelfs amper fotografeerbaar.
• Sinds de aanleg van het wandelpad is de bunker A26 volledig opgeruimd aan de binnenzijde, de bunker A25 volledig vrijgelegd aan de buitenzijde en hierdoor perfect te bekijken. Ook de voorheen niet te bereiken en fotograferen Av5 ligt grotendeels vrij. Zowel de A25 als de Av5 blijven wel inwendig nog volledig afgesloten..
• Van deze bunker bestaan vele voorontwerpen, ook omdat het zeker een unieke bunker op de linie is. De eerste twee voorontwerpen tonen ons reeds een bunker met twee mitrailleurkamers met beiden een verschillend niveau. Achteraan hebben ze beiden een koepel getekend. Het grootste verschil tussen beide ontwerpen is dat de bij de eerste revisie de beide schietgaten een lichte hoek maken ten opzichte van elkaar. Dit is een aanpassing die ook bij het origineel uitgevoerde concept is behouden. Bij de definitieve versie van het ontwerp werd uiteindelijk de koepel niet geplaatst. Deze functie werd allicht overgenomen door de bunker Av5 die deze koepel wel had en slechts 195 meter verder in vogelvlucht is gelegen.
• Ook zal de koepel bij de A25 in het bosrijke landschap veel van zijn doel gemist hebben wat bij de Av5 op de zuidrand van het bos, wel degelijk zal in orde geweest zijn.

• Het bunkertje heeft geen directe sporen van strijd al zijn er wel verhalen bekend over de combinatie van de bunkers A26, A25 en Av5 die in kleine schermutselingen worden vermeld.
• De 3 bunkers hebben allicht af en toe op de rand gelegen van schermutselingen maar nooit echt het wapengekletter zoals ter hoogte van Kwatrecht en Gijzenzele gekend.

• Het betreft zeker een van de meest unieke bunkers op de linie.
• Voorheen (voor 2019) waren zowel de bunkers A25 als Av5 bijna onvindbaar in het beboste landschap.
• Zowel dit bos als de bijhorende bunkers zijn fel opgeruimd door de nieuwe eigenaars wat zeker positief te bestempelen valt.
• De bunkers in het bos zijn hierdoor ook globaal veel beter te zien en fotografeerbaar.
• Ook is ondertussen massa's rommel die rond de bunkers werd gesluikstort, verdwenen en opgeruimd.
• Beide bunkers zijn nog zeer intact te noemen qua aanwezig materiaal intern.
• Gelukkig zijn beiden nog volledig afgesloten aan de toegang waardoor dit allicht nog zo behouden zal kunnen worden.
• Gelieve dit dan ook te respecteren aub.

• Op basis van de hoeveelheden toegepast binnen de bouwproject A en B voor gelijkaardige bunkertjes, gecombineerd met de toegepaste basisprijzen zoals in het bestek van bouwproject F terug te vinden, werd een eerste benaderende prijs bepaald voor elk van de bunkertjes. Deze detailprijzen werden daarna herrekent via de regel van 3 op basis van de werkelijke projectprijs zoals terug te vinden in het bestek en de totaalprijs zoals zelf op basis van de gemaakte veronderstellingen, bekomen. Op die wijze moet dit bunkertje ongeveer 63.103,66 Bef gekost hebben.
• Als men hier nog eens een aantal zaken gaat bijtellen die niet dienden ingecalculeerd te worden door de bouwfirma's maar rechtstreeks werden aangeschaft door de militaire overheid zoals bv chardomes, koepels, ventillatoren,... moet de totale kostprijs ongeveer op 63.603,66 Bef hebben gelegen.
• Ter info: 1 BEF in 1934 komt ongeveer overeenkomt met een bedrag van 74 BEF (1.84€) in 2013, een "factor 74" dus.

Foto's van deze bunker

Eerste oudere foto's van dit bunkertje anno 1990 - 1995 - Collectie Guido De Jong (Simon Stevin Stichting)