Details van de legers:

• Toestand Belgisch leger ten tijde van augustus 1914
• Toestand Belgisch leger ten tijde van mei 1940
• Toestand Duits leger ten tijde van meidagen 40

Gesneuveldenlijsten:

Korte geschiedenis van de Duitse militaire WO I luchthavens in de directe omgeving van Gent.

Algemene geschiedenis van deze vliegvelden tijdens WO I.

• Vliegveld Sint Denijs Westrem
• Vliegveld Gontrode
• Vliegveld Scheldewindeke
• Vliegveld Mariakerke
• Vliegveld Oostakker

• Toen het front in WO I bleek vast te lopen en uitdraaide op een loopgravenoorlog in de Westhoek, liet de Duitse legerleiding reeds zijn oog vallen op enkele mogelijke sites om te gebruiken als vliegvelden. Zo kwam men al vrij snel tot het besluit dat Sint Denijs Westrem op een ideale afstand lag van het front in de Westhoek. Het vliegveld van Sint Denijs Westrem ging eind 1914 officieel in gebruik als Duits WO I vliegveld.

• De functie van deze luchthaven was in het begin het uitzenden van verkenningsvliegtuigen boven de frontlijnen voor fotografische registraties. Verder was het een verdeelcentrum van materiaal en munitie voor het Westelijke front.
• Op het terrein verrezen 7 grote loodsen waarvan er twee groot genoeg waren voor het stationeren van Zeppelins, alhoewel die hier nooit gestockeerd zijn geweest. De twee grote loodsen dienden allicht voor het opbergen van grote observatieballons. Ze werden echter vrij snel een doelwit voor Britse bommenwerpers waardoor alle plannen voor Zeppelins meteen verhuisden naar de iets later opgerichtte luchthaven te Gontrode.

Het Duitse 2e Regiment Eisenbahn dat instond voor de bouw en aanleg van het vliegveld te Gontrode (Foto: Replica).

• Op dat moment konden zowel Sint Denijs Westrem als Gontrode gebruikt worden om de geallieerde stellingen aan te vallen en te bestoken. Ook Groot-Brittannie was één van de rechtstreekse doelwitten. In eerste instantie waren dit Britse kuststeden zoals Dover.
• Het vliegveld op zich werd een dorp op zichzelf en strekte zich uit over zowel grondgebied Gontrode als Lemberge met een totale grootte van meer dan 27 hectare.
• Het vliegveld omvatte in zijn afgewerkte toestand:
  • Een dienst voor de regeling van opstijgende en landende vliegtuigen.
  • Waffenmeisterei: Deze dienst stond in voor de bewapening en het onderhoud ervan van zowel wapens op en rond het terrein alsook deze horende bij de de toestellen vertrekkend op het vliegveld.
  • Blinkfeuercommando: Dit was de dienst die instond voor de signaallichten. Dit waren dan in hoofdzaak seinlichten om signalen door te geven onderling. Bijkomend zal dit ook over bijlichten gegaan hebben bij het landen en opstijgen maar dat zal zeker niet de hoofdtaak geweest zijn.
  • Metreologische dienst: Voor de opvolging van de weersverwachtingen om alvast zo veilig mogelijk de vluchten te kunnen uitvoeren.
  • Telegrafiedienst: voor de onderlinge telecommunicatie.
• Eenmaal het vliegveld in gebruik, kent het bewaking aan zijn grenzen, dag en nacht.
• In de beginperiode werd het vliegveld bezet door een 150 tal Duitse militairen.
• In de vervolgperiode zou het vliegveld vrij snel uitbreiden met houten personeelsbarakken, luchtafweergeschut, munitiebunkers (allicht de 2 gekende betonnen structuren), werkplaatsen voor onderhoud en herstellingen.
• Ook verkrijgt het vliegveld vrij snel verharde (betonnen) landingsbanen. Dit zal zeker gebeurd zijn van zodra in 1917 de zware Staaken bommenwerpers hier kwamen te landen.

• In het voorjaar van 1915 werd er op het vliegveld te Gontrode een Zeppelinveld aangelegd. Enerzijds werd hiervoor Gontrode gekozen omdat St Denijs Westrem enerzijds hiervoor te klein was en anderzijds lag het bebouwde centrum van Gontrode verder van het vliegveld verwijderd. Ook werd het vliegveld van Sint Denijs Westrem te vaak gebombardeerd om er Zeppelins te kunnen stockeren. Gontrode moest daarom de uitvalsbasis worden voor aanvallen en verkenningsvluchten met Zeppelins boven het Westelijke front.

  Gebruik van Zeppelins bij het Duitse leger bij aanvang van WOI. In Augustus 1914, bij aanvang van WOI beschikte het Duitse leger over 6 specifiek in militaire dienst zijnde Zeppelins.

  • LZ16 - tactisch nr Z IV - Type H
  • LZ20 - tactisch nr Z V - Type H
  • LZ21 - tactisch nr Z VI - Type H
  • LZ22 - tactisch nr Z VII - Type H
  • LZ23 - tactisch nr Z VIII - Type H
  • LZ25 - tactisch nr Z IX - Type M

  Deze werden nog eens aangevuld met 2 civiele toestellen die op dat moment in gebruik waren:

  • LZ11 - Viktoria Louise - Type H
  • LZ13 - Hansa - Type H

  Door het massaal gebruiken van deze Zeppelins voor bombardementen, zou de productie vrij snel opdrijven. Er waren in totaal in Duitsland 3 bedrijven die deze Zeppelins maakten:

  • Die Zeppelin Werke (89 toestellen)
  • Schütte Lanz (16 toestellen)
  • Luft Fahrzeug Geselschaft (4 toestellen)

  Dit maakt dat gedurende de 4 jaren dat WOI zou duren, in totaal buiten deze reeds bestaande 8 Zeppelins, nog 109 Zeppelins werden geproduceerd in Duitsland voor militaire doeleinden..

In Gontrode langs de Aalmoezenijestraat, kan nog altijd deze als monumentje langs de weg te vinden steen, teruggevonden worden. Of deze altijd origineel hier stond is totaal onduidelijk. Het is wel met zekerheid een steen die bij het vliegveld van Gontrode zal gehoord hebben en zal gediend hebben om de Zeppelin of eventueel een observatieballon aan vast te leggen. (Foto links: Google streetview)

• Op het terrein te Gontrode werd een kolosale loods opgericht voor het opbergen van de Zeppelins, in de volksmond kreeg de loods de bijnamen "Het Kot" of "De Tent".
• De spoorlijnen die te Gontrode op het terrein aangelegd waren sloten aan op de eigelijke reeds toen bestaande spoorlijn die praktisch parallel liep met Geraardsbergsesteenweg. Deze spoorlijnen moesten vooral dienen voor de bevoorrading van allerhande militaire zaken. Zo werd het waterstofgas voor de zeppelins in grote stalen flessen aangevoerd, evenals munitie, proviand,...
• De eerste verhalen over Zeppelins te Gontrode duiken op op datum van 23 februari 1915. Plaatselijke bevolking zag 's morgens om 6u30 voor het eerst een luchtschip dat al over Oosterzele, Houtem en Balegem in de richting van Brussel vloog.
• Op 26 februari 1915 landde een eerste Zeppelin op het grondgebied van Gontrode. Het was de L8 (LZ33).
  • De verwarrende zeppelin-nummering
  • De Zeppelins droegen soms verschillende nummers. De originele LZ-nummering was het productienummer van de fabrikant en oplopend in de tijd. Daarnaast kregen de luchtschepen ook vaak een tactisch nummer (of specifieke naam). Bij de eerste gebruikte luchtschepen voor burgerluchtvaar was dat een specifieke naam. Eenmaal gebruikt voor militaire doeleinden, werden dat tactische nummers. Wanneer luchtschepen gekoppeld werden aan de Marine, werd dit tactisch nummer een combinatie van "L" en "een oplopend nummer". Zo was de "L8" een luchtschip van de Duitse Marine. Dit was wel hetzelfde toestel als de LZ33. De "LZ" sloeg in dit geval op " Luftschif Zeppelin".
  • Vanaf het serienummer LZ26 betroffen het enkel nog luchtschepen specifiek gebouwd tijdens WOI en de productie was toen ook volledig omgegooid naar militaire productie aan Duitse kant. Oudere nummers kunnen soms in origine passagiertoestellen geweest zijn die omgevormd werden tot militaire luchtschepen. Vanaf productienummer LZ40 gebruikte men als tactisch nummer op de schepen soms zelf opnieuw een LZ-nummer (als ze niet aan de Marine gekoppeld werden) maar dit was dan steeds 30 nummers hoger dan hun origineel productienummer. Oudere schepen, "voor" LZ40, droegen door de band op het schip zichtbaar enken hun tactisch nummer van de Marine (als ze daarbij behoorden) of hun effectief LZ-nummer. Bij Zeppelins met LZ-nummers boven de "70" kan het dus wel degelijk verwarrend zijn over welke zeppelin nu op de foto staat. Wat je ziet kan altijd zijn origineel LZ-nummer zijn of een nummer dat 30 te hoog is wanneer het een bijhorend tactisch nummer betreft. Weet wel dat de originele LZ-nummers van LZ40 tot LZ69 nooit op de toestellen zelf hebben gestaan. Deze droegen allen tactische L-nummers.
  • De rede van deze verwarring was ook omdat de vijand niet zou weten hoeveel Zeppelins er eigenlijk waren (en het nummer gaf dan ook sowieso een overschatting van 30).
• De L8 (LZ33) Zeppelin landde te Gontrode na een afgebroken raid boven West-Vlaanderen wegens teveel tegenwind. De luchtschepen vlogen vooral 's nachts. Pas toen het luchtschip boven de loods vlogen werden de grote zoeklichten in gang gestoken. De LZ33 (L8) was van het type "M" en kende zijn eerste vlucht op 17 December 1914.
• Het luchtschip vertrok terug vanaf Gontrode op 4 maart 1915 voor een raid op het graafschap Essex. Hij daalde echter ten westen van Oostende om zich opnieuw te kunnen oriënteren op zijn vlucht. Hierbij werd hij door Belgische soldaten opgemerkt en vrij sterk beschoten. Hij onderbrak daarom zijn raid en sloeg op de vlucht richting Düsseldorf. Hij was echter te zwaar geraakt en verloor zoveel gas dat hij in de buurt van Wommersom (bij Tienen) neerstortte. Er bleef enkel schroot over.

• De eerste Zeppelin die ooit de Gontrode landde was de L8 (LZ33). Dit was een Zeppelin van het type "M" met een lengte van 158 meter en diameter 15 meter. De maximum snelheid zou 85 km/uur geweest zijn. Een dergelijke Zeppelin kon een last vervoeren van 9.200 kg wat ongeveer betekende maximaal 8550 kg bommen. De standaardbemanning bestond uit een 13 tal bemanningsleden. Zijn maximale vlieghoogte bedroeg 2500 meter. Dit maakte ook dat hij dus niet meer bereikbaar was voor de klassieke luchtafweer op die hoogte. De totale inhoud van de ballon bedroeg ongeveer 22470 m³. Intern had deze sigaar 18 verschillende compartimenten die dan werden gevuld met waterstof. Het frame van de ballon was gemaakt in aluminium. Onderaan de Zeppelin gingen 2 gondels.
• Dit luchtschip LZ33 ging verloren bij een bombardementsvlucht nadat ze ter hoogte van Nieuwpoort (in de veronderstelling nog boven bezet gebied te zitten) een herkenningssignaal (lichtkogel) afvuren. Hierdoor wordt de Zeppelin massaal onder vuur genomen door Britse soldaten waardoor hij zo lek als een vergiet wordt geschoten. De bemanning begint om het luchtschip op hoogte te houden, massaal overtollig gewicht overboord te gooien. Dit hield ook in de nog niet gedropte bommen. Men maakt rechtsomkeer richting Düsseldorf maar halen deze bestemming niet meer. De Zeppelin zijn 22e vlucht wordt ook meteen zijn laatste en de Zeppelin zal neerstorten te Wommersom bij Tienen.
• Daarna werd het courant in Gontrode geziene luchtschip de LZ35. Dit was een identiek luchtschip dan de LZ33.
• Toch veranderde de Duitse bezetter ondertussen van tactiek. Men ging de Zeppelins geen vaste standplaats meer aanbieden. Ze trokken voortdurend rond. Hierdoor konden geallieerde vliegtuigen bij bombardementen nooit op voorhand weten of er een Zeppelin in de loodsen stond of niet. Indien er geen Zeppelin aanwezig was kon een bombardement hoogstens leiden tot wat gaten in het dak en de betonstructuur maar bleef de schade in het algemeen vrij beperkt. Indien er wel een Zeppelin aanwezig was, leidde dit gegarandeerd tot een inferno.
• Na 4 maart 1915 landde te Gontrode nog enkel de LZ35. De eerder aangekondigde L9 had die dag te horen gekregen te moeten doorvliegen naar een ander onderkomen. De LZ35 werd gebruikt voor het uitvoeren van bombardementen boven het Westelijke front. Hij voerde in elk geval op 20 maart 1915 vanuit Gontrode een aanval uit op Parijs en Poperinghe. Bij de laatste aanval dropte hij 2420 kg bommen boven het front.
• Tijdens de nacht van 21 op 22 Maart 1915. De LZ35 voert samen met nog 2 andere Zeppelins een bombardement uit op Parijs. De LZ35 gooit er alvast 820 kg bommen uit over de stad. Op zijn terugtocht wordt hij echter zwaar onder vuur genomen. Bij terugkomst bleek hij op niet minder dan 80 locaties lek geschoten. Er wachtte hem in Gontrode een vrij lange herstelling.
• Tijdens de nacht van 12 op 13 april 1915, vertrok de LZ35 voor een raid op Saint-Omer. Deze vlucht werd echter op direct bevel van de Duitse keizer afgebroken omdat er net op die dag een "Entente" onder leiding van de Britse koningin (en dus een familielid van de Duitse Keizer) aan de gang was. Het doel werd uiteindelijk verlegd op Vlamertinge, de Scherpenberg (Heuvelland - West Vlaanderen) en Bailleul (Noord Frankrijk). Het eerst beoogde Poperinge werd nooit bereikt. De Zeppelin wist echter wel op zijn doelen 1500 kg bommen te droppen maar helaas kreeg hij het op zijn terugtocht opnieuw zwaar te verduren toen hij boven Ieper werd beschoten door een Britse Jager. Hierbij werden letterlijk 4 van de 18 waterstofcellen zo lek geschoten dat ze volledig leegliepen. Hij kreeg opnieuw niet minder dan 70 voltreffers te verwerken. Hierdoor verlooi het schip zeer veel draagkracht. Men probeerde alsnog de thuishaven Gontrode te bereiken maar reeds ter hoogte van Assebroek hing het luchtschip al ontzettend scheef en bleek dat hij het vooropgestelde einddoel nooit zou halen, het dreef uiteindelijk verder af en stortte neer in een dennenbos te Maria-Aalter nabij Aalterbrug.
• De dagen nadien geraakte het hier neergestorte luchtschip nog extra zwaar beschadigd door een storm terwijl het daar al op de grond lag.
• Op 16 april 1915 werden de resten van de LZ35 opgevouwen en opgeborgen in kisten en afgevoerd per trein. Blijkbaar was men niet al te fier op dit verloren luchtschip want op de kisten die bij het transport hoorden stond te lezen "Frans Luchtschip neergeschoten door de Duitsers".
• Hoewel de grote loods te Gontrode groot genoeg was voor het stockeren van drie zeppelins te gelijker tijd is dit nooit gebeurd. Er heeft nooit meer dan één zeppelin gelijktijdig in gestaan. Toen dus ook de tweede vrij courant aanwezige Zeppelin te Gontrode, de LZ35 werd neergehaald, werd dit ook meteen het einde van het stationeren van zeppelins te Gontrode. Men ging enkel nog zeppelins stockeren in loodsen die niet meer in één stuk bereikbaar waren om te bombarderen door geallieerde bommenwerpers. Enkel in nood mochten zeppelins nog te Gontrode landen.

Dit is een zeldzame foto van de LZ35, het enige luchtschip dat letterlijk enige tijd gekoppeld is geweest aan de landings- en opstijglocatie Gontrode. De kans is dan ook groot dat de foto effectief op Gontrode werd genomen (Foto: Replica).

• Op 18 April 1915 vliegt om 17u30 een geallieerde bommenwerper van het RFC (Royal Flying Corps) met als piloot Hawker over Gontrode.

• Deze piloot Hawker zou anderhalf jaar later zelf toch sneuvelen als 11e geregistreerd slachtoffer van Manfred von Richthoven (de Rode Baron) op 23 November 1916.
• Op 31 Mei 1915 weet men de eerste keer met een Zeppelin de stad Londen te bereiken en te bombarderen. Deze aanval gebeurde met de LZ38 (en kwam zeker niet uit Gontrode maar Evere)
• Ondanks de vele verhalen over de Zeppelinbasis die Gontrode ooit moet geweest zijn, is het aantal Zeppelins die ooit te Gontrode opstegen en landden dus zeer beperkt. Er zijn er maar twee waarvan effectief kan bevestigd worden dat ze hier ooit aanwezig waren, de L8 (LZ33) en de LZ35.
• Op 6 Juni 1915 vertrekt de Zeppelin LZ37 (identieke zeppelin als LZ33 en LZ35) samen met de L9 (LZ36) vanuit hun vertrekbasis Etterbeek. Hierbij sloten nog aan de LZ38 (opgestegen te Evere) en de LZ39 (opgestegen te Sint Agatha Berchem). Hun doel was om gezamelijk Londen te bombarderen.

2 foto's van het luchtschip LZ37 (bovenaan: Replica - onderaan: Boek Deutsche Luftschiffe - Hinz J. Nowarra)

• Zeppelin LZ38 kent echter onderweg al motorproblemen en draait terug zonder verder deel te nemen aan het bombardement naar zijn vertrekplaats in Evere. Omdat het weer slecht is en de lucht gevuld met dichte mist wordt eerst beslist met de overige 3 Zeppelins niet Londen te bombarderen maar de spoorweginfrastructuur nabij Calais te viseren. Deze nieuwe opdracht wordt wel ontvangen door LZ37 en LZ39 maar niet door de L9 (LZ36) met wie men allicht het radiocontact was verloren. De L9 vliegt door en bombardeert uiteindelijk het stadje Hull bij de Britse kust. Hierbij vallen 24 burgerdoden.

Oude foto van de L9 (LZ36). voor alle duidelijkheid, dit luchtschip kwam nooit in Gontrode. Allicht ziet u hier Etterbeek waar deze Zeppelin was gestationeerd. - (Foto: Boek Zeppelin Weltfahrten)

• De LZ37 en LZ39 onderweg naar Calais ontvangen allicht wel later nog het bericht gewoon zonder bombarderen terug te vliegen naar hun thuishaven om niet zelf het slachtoffer te worden van het ondertussen slechte weer.
• De Britse kustwacht wist allicht de Duitse radioberichten te onderscheppen en stuurt tegen middernacht 2 Britse piloten van jachtvliegtuigen de lucht in om de loods van de LZ38 te Evere te bombarderen. Deze loods alsook de hierin ondertussen opnieuw teruggekomen LZ38 worden hierbij zwaar beschadigd. Dit is meteen het definitieve einde van de Zeppelin LZ38.
• Op 7 Juni 1915 is de LZ37 opnieuw op terugweg naar Etterbeek.
• Om 1 uur 's nachts zijn ook de Britse piloten Warneford en Rose opgestegen met hun Franse Maurane Saulniers type L3253 vanuit Veurne. Dit waren specifieke zeer wendbare eendekkers ontwikkeld om dergelijke Zeppelins te proberen uitschakelen in de lucht. Hun bedoeling was de overige 3 Zeppelins te proberen onderscheppen die verondersteld werden richting Gent terug te vliegen. Luitenant Rose wordt verplicht door technische problemen terug te keren naar Veurne en Onderluitenant Warneford vliegt ondanks opdracht de aanval niet alleen aan te gaan en ook terug te keren naar Veurne toch door richting Gent. Warneford negeert echter deze opdracht en zet zijn zoektocht naar de Zeppelins toch maar solo verder.
• Hij spot het silhouet van de LZ37 een eerste keer nog niet zover van Oostende. en volgt het schip op afstand en op hogere hoogte tot de regio van Gent. Ondertussen bleek de LZ37 met problemen te kampen om het luchtschip op hoogte te houden. Mogelijks was hij lek en hij verloor enorm veel hoogte. Kapitein Otto Van Der Haegen beslist dan maar een korterbij gelegen landingsplaats Gontrode te proberen bereiken om sneller dan in Evere voet aan de grond te kunnen zetten.
• Rond 1u50 weet Warneford ter hoogte van de Brugse Vaart te Wondegem zijn vliegtuig boven de Zeppelin te laten vliegen door van veel hogere hoogte in zweefvlucht naar beneden te scheren.

• De brandende zeppelin verwaait in de richting van Sint Amandsberg en laat onderweg een spoor achter van gloeiende en brandende stukken puin. Een vrij groot brokstuk, allicht een motor, valt neer op het Groot Begijnhof te Sint Amandsberg. Het slaat daar een gat in het dak van het huis van een begijntje. Hierbij komt een 9 jarig jongetje om het leven.
• Boven het klooster van de zusters van Onze Lieve Vrouw Visitatie, breekt het brandende tuig letterlijk in twee stukken. Hierbij stort de voorkant letterlijk te pletter tegen het klooster van de zusters. 1 zuster komt hierbij om het leven en een tweede zuster geraakt hierbij zeer zwaar verbrand maar zij overleeft alvast het ongeluk.
• Het brandende voorstuk glijdt daarna van het dak van het klooster af en stort te pletter op de grond naast het klooster en voor de kerk. Het afgebroken achterstuk mist het klooster nipt en blijft dwars over de Visitatiestraat en op de voorkant van het kerkhof Campo Santo liggen.
• Er ontstaat een enorme ravage in centrum Sint Amandsberg. De Zeppelin was trouwens wel degelijk voorzien van mitrailleurs, maar deze bleken omwille van het uiterst koude weer, niet bezet toen het vliegtuig de Zeppelin toevallig in het luchtruim vond. Het mag duidelijk zijn dat de Duitse bemanning van de Zeppelin totaal verrast moet zijn geweest door de plotse aanwezigheid van deze Britse jachtvlieger.

• Op 2 September 1916 proberen de Duitsers nog een laatste keer een zware aanval met Zeppelins op Londen. Hiervoor werden maar liefst 16 Zeppelins gelijktijdig de lucht in gestuurd. Rond 23 uur stijgen een aantal Britse jachtvliegtuigen op. Al vrij snel wordt één Zeppelin neergehaald met specifiek voor zo een aanval gemaakte munitie. De neergehaalde Zeppelin was bijkomend de Zeppelin van een zeer befaamde kapitein Mathy wat ook wel pijnlijk overkwam naar de Duitse legerleiding. Het neerhalen van deze ene Zeppelin, legt alvast allicht de rest van de aanval stil. Dit wordt ook meteen de laatste (mislukte) Zeppelin-aanval op Groot Brittannië in WOI.
• In 1916 bouwde het Duitse leger een kazerne bestaande uit houten barakken op het terrein te Sint Denijs Westrem. Daarna volgde nog een spoorweg, een haven voor binnenschepen aan de Leie en een nog bestaande grote verbindingsweg.
• Om de geallieerde troepen te misleiden werd op het grondgebied van De Pinte nog een nepvliegveld aangelegd met houten vliegtuigen.

Kagohl 3 Staffel 13 op Kasteel Pycke te Melle. Een van de vliegeniers op deze foto is Adolf Ghendt wat meteen de herkomst van heel wat van deze oude foto's verklaart. (Foto: Collectie Thomas Ghendt)

De eenheid bestond uit 4 Staffel (Eskadrons). Staffel 13 en 14 waren te Sint Denijs Westrem gevestigd. Staffel 15 en 16 te Gontrode. De piloten en bemanning van de vliegtuigen waren door de band gelogeerd in kastelen in de directe omgeving. Zo verbleef bv Staffel 13 op het kasteel Pycke in Melle.

(Schets: Replica)

Deze types van vliegtuigen hadden een spanwijdte van 24 meter, wogen leeg 2500 kg en konden tot 300 kg bommen meevoeren. De standaardbezetting bestond uit 3 man. De Gezagvoerder zat in de neusgondel. De piloot zat daar juist achter in een open cockpit. Daarachter zat dan de boordschutter die beschikte over een mitrailleur om eventuele vijandelijke vliegtuigen te proberen uitschakelen. Deze mitrailleur kon ook zodanig gedraaid worden zodat deze schutter doorheen de bodem van het vliegtuig kon vuren. Dit was om extra de onderzijde van het toestel te kunnen verdedigingen tegen eventuele jachtvliegtuigen die hen zo zouden proberen benaderen.

Ze konden ongeveer 6 uur na elkaar in de lucht blijven zonder te hoeven bijtanken. Omdat ze in staat waren op hoogtes tot 4 km hoog te vliegen waren ze op die hoogte niet echt meer te raken met luchtafweergeschut vanaf de grond. Helaas maakte dit ook dat ondanks dat ze beschikten over apparatuur om precieser te kunnen bombarderen dan de meeste andere bommenwerpers, heel veel van hun precisie verloren ging.

Wel maakte de hoogte van 4 km dat er verplicht diende gevlogen te worden met zuurstofflessen op vloeibare zuurstof. In hun kledij zaten elektrische weerstanden om de bemanning warm te houden bij de extreme temperaturen die in het toestel konden heersen. Interne communicatie gebeurde met gebaren. Onderling tussen de vliegtuigen kon dit gebeuren met lichtkogels.

In de beginperiode waren de Gotha's lichtblauw geverfd om zo weinig mogelijk op te vallen in het luchtruim. Nadat ze eenmaal overgingen op nachtvluchten werden deze herschilderd in het zwart.

Groot nadeel van deze toestellen was hun gewicht. Door hun bommenlast werden ze minden wendbaar. Eenmaal de bommen echter gelost en de brandstoftank bijna leeg, werden ze heel moeilijk bestuurbaar en een speeltje van de wind. Dit is de oorzaak dat veel van deze toestellen crashten bij het landen achteraf.

• Midden Mei 1917 meldt von Brandenburg dat zijn squadron, ondertussen herdoopt tot "England Geschwader" klaar was om zijn bombardementsvluchten te beginnen uitvoeren vanaf de vliegvelden van Sint Denijs Westrem en Gontrode. De vliegvelden van Mariakerke en Oostakker waren nog niet bruikbaar op dat moment voor dergelijke opdrachten.
• Op vrijdag 25 mei 1917 vertrekt een eerste bombardementsvlucht met in totaal 23 Gotha IV bommenwerpers vanaf Sint Denijs Westrem en Gontrode. In de streek kreeg men sindsdien het schouwspel te zien van groepen van Gotha-bommenwerpers, in ongeordende formatie, optornend tegen de hevige Westenwind, richting Engeland. Ondanks dat het origineel de bedoeling was Londen te bombarderen werd de opdracht gewijzigd in het bombarderen van de haveninfrastructuur van Folkstone wegens het opkomende slechte weer. Vele bommen misten totaal hun doel en kwamen in woonwijken en een winkelcentrum terrecht zodat er 95 burgerdoden en nog eens 195 gewonden te betreuren vielen. 21 Gotha's bereikten na hun vlucht opnieuw hun locatie van opstijgen. 2 toestellen gingen verloren.
• Op 6 Juni 1917 vertrok een tweede aanvalsgolf op de haveninfrastructuur van Sheerness aan de monding van de Thames in de Noordzee. De aanval van in totaal 22 Gotha's leverde weinig materiële schade op maar er vielen opnieuw 45 doden op de grond. De Britten wisten 1 bommenwerper neer te halen.
• Op 13 Juni 1917 volgt een eerste zware raid op Londen. 20 bommenwerpers met in totaal 4300 kg bommen vertrekken richting Londen. Deze splitsten zich nabij Londen op een hoogte van 4500 meter op in 2 groepen en dropten hun bommenlast op de stad. In totaal vielen er 167 doden en 594 gewonden. Onder de doden 46 kinderen van een schooltje dat een voltreffer te verwerken kreeg. Alle Gotha's keerden terug naar hun basis.
• Op 7 Juli 1917 vertrok een tweede raid op Londen met opnieuw 24 Gotha's en 4300 kg bommen. Deze werden boven Londen afgegooid en er vielen opnieuw 57 doden en 193 gewonden. Helaas begon men voor de Duitse aanvallers ook betere luchtverdediging te voorzien en 5 van de 24 vliegtuigen werden uit de lucht geschoten. Slechts 19 toestellen keerden terug naar Sint Denijs Westrem en Gontrode.
• Ook smeekte de Engelse bevolking ondertussen om zware maatregelen en tegenaanvallen om deze steeds terugkerende aanvallen op Londen te wreken en te stoppen. Voorlopig ontbraken hiervoor echter de voorzieningen en de middelen.

• De zware bommenwerpers waren van het type R12/15 dat eerder van Duitse kant reeds gebruikt werd aan het Oostfront. Door de aanwezigheid van deze bommenwerpers werd de luchthaven met de regelmaat van de klok zelf het doelwit van Britse luchtaanvallen.
• De versterkte activiteiten en uitbouw van deze vliegvelden kwamen ook vrij snel in het oog van de Britse inlichtingendiensten. Hierbij wat uit dergelijke bronnen hierover in die periode al werd gemeld:
  • The enemy had quite a number of new aerodromes under construction, and these were watched for any signs of active occupation.
    It was found that practically all the Gotha and Giant machines were operating from the district around Ghent.
    St. Denis Westrem was one of the original aerodromes used by this type, and during the past year others had been built at
    Aertrycke, Sparrapelhoek, and Maria Aalter, while the Gontrode aerodrome had been made suitable for and was now being used by large bombers.
    A very extensive new aerodrome was observed under construction at Scheldewindeke and this was obviously intended for bombing-machines.
    There were three large sheds, each capable of holding a considerable number of air-craft, and the centre of the extensive landing-ground was laid with concrete.

    Two strips of concrete were laid in the form of a "T," thus enabling machines to take off in any wind.
    Each of these strips was over fifty yards in width, and some hundreds of yards in length.
    Special electric landing-lights were sunk in the ground and supplied with current from two power-houses built on opposite sides of the aerodromes.
    All these aerodromes were visited by our bombing-machines whenever a respite from their other duties permitted, and considerable damage
    was inflicted from time to time upon the hangars, workshops, and machines. 

    (bron: http://www.naval-history.net/WW1Book-Adm_Bacon-Dover_Patrol2.html#xvii )

• Er werd vanaf Balegem een afsplitsing gelegd op het bestaande spoorwegnet in de richting van de luchthaven van Scheldewindeke. Tot op dat moment waren op alle beschikbare vliegvelden de vertrek- en landingsbanen gemaakt door assen en sintels die werden vlak gerold met grote rollen getrokken door paarden.
• Te Scheldewindeke wordt in tegenstelling met het vorige reeds gebouwde luchthavens voor de grote loods (hier de ijzeren halle genoemd) een gebetonneerd plein aangelegd, tevens wordt een gebetonneerde start- en landingsbaan aangelegd van 1000 meter. Men mag niet vergeten dat een volgeladen zwaargewicht bommenwerper tot 13 ton woog. De kleinere Gotha's wogen volgeladen maximaal 4 ton.

Allicht een foto van de bouw van de fameuze IJzeren Halle te Scheldewindeke. Dit is de hall waarvan nu in het weiland naast Lange Munte nog altijd funderingsrestanten teruggevonden kunnen worden. (Foto: Collectie Maky Goesy)

• Op 27 Juli 1917 rond 9 uur 's ochtends overvliegt een Britse bommenwerper het vliegveld van Gontrode. Het toestel gooit een bom af die totaal zijn doel mist en neervalt op 20 meter van de kerk van Gontrode. Er vallen 1 dode burger en een Duitse soldaat te betreuren buiten de kerk. In het portaal van de kerk geraakt nog 1 burger gewond. Deze aanval gebeurde toen er een kerkdienst bezig was in de kerk. Daarnaast bleef de schade beperkt tot vooral veel glasschade in de kerk.
• Rond dezelfde periode geraakt de Duitse commandant van het squadron, von Brandenburg gewond bij een vliegtuigongeluk. Tijdens zijn afwezigheid wordt zijn taak overgenomen door Haputmann Rudolph Kleine.
• Op 12 augustus 1917 is er nog een kleinschaligere aanval met in dit geval 13 Gotha's op Londen. Opnieuw vallen er 32 doden en 46 gewonden. Bij deze raid gaan in totaal 4 bommenwerpers verloren. 2 toestellen worden door de Britse luchtafweer uit de lucht gehaald en nog 2 andere toestellen dienen door omslaand weer boven België een crashlanding te maken alvorens hun thuisbasis opnieuw te bereiken. Dit zal voorlopig de laatste aanval zijn in de reeks aanvallen met Gotha-bommenwerpers uitgevoerd bij klaarlichte dag volgens het systeem opgestart op 25 mei 1917.

Overzicht van de Duitse aanvalsgolven zoals hierboven beschreven. Op de heenvlucht werden de toestellen geleid door lichtbakens indien deze gebeurden als nachtvluchten. Zij vlogen hierbij langs het Schipdonkkanaal en volgden in feite ook de lijn gemaakt door de bunkerlijn de Hollandstellung. Deze liep onder andere langs dit Schipdonkanaal tot in Knokke. Deze had de optie om vanuit bepaalde bunkers schijnwerperlicht de lucht in de sturen. Mogelijks is dit doelbewust gedaan om zo bv aanvalsgolven van dergelijke vliegtuigen iets of wat een veilige route te kunnen aanbieden op Londen. De terugvluchten gebeurden door de band in rechtere lijn waarbij werd bijgetankt te Zuienkerke (vliegveld Houtave / Nieuwmunster) alvorens terug te keren op hun vertrekvliegvelden in de regio van Gent. (schets: Boek Melle 1914-1918, 1940-1940 - Georges Van Oostende)

• Op 22 augustus 1917 werd door Duitse soldaten, de molen te Lemberge neergehaald omdat hij het zicht op de landingsbanen te Gontrode te sterk afnam en er te veel risico op ongelukken was voor landende en opstijgende vliegtuigen. Dit werd zeker een probleem met de grotere aangeleverde Staaken bommenwerpers. Na het neerhalen van de molen werd hij in brand gestoken en volledig geruimd.
• Op de Kapellendries in Gontrode wordt het dak van een hoeve verwijderd om luchtafweergeschut te plaatsen. De Duitsers vreesden namelijk toch ook Franse of Engelse tegenbombardementen als reactie op de eerder luchtaanvallen van hen met Gotha's de voorbije maanden en de komst van de grotere Staaken bommenwerpers..

Links: De intacte molen van Lemberge, gekend als "De Meulen". Hij dateerde van 1500 en werd neergehaald door de Duitse bezetter in 1917 omdat hij teveel risico''s inhield voor de opstijgende vliegtuigen. (Foto links: Collectie Joris van Thillo - Foto rechts: Boek Melle 1914-1918, 1940-1944 Georges Van Oostende)

• Op 3 September 1917 maken in de late avond bij de schemering van de maan en bij helder weer een groep Gotha's een vlucht boven Noord-Kent waar ze hun bommen lossen op barakken en een oefenzaal van Britse soldaten in opleiding. Er vallen ook hier nog eens 131 doden en 90 gewonden.
• Op 16 September 1917 wordt te Gontrode een Britse bommenwerper neergehaald. Blijkbaar moet hij nog weten te landen hebben maar in elk geval moeten er ook Britse doden geweest zijn gezien er op de foto ook sprake is van graven van bemanning. Het betrof een Britse bommenwerper van het type Vickers. Bij het neergekomen vliegtuig stond een bordje met "Lori 2".

Beide foto's: Collectie Maky Goesy

• In September 1917 starten ook de eerste bombardementsvluchten met Gotha's op Groot-Brittannië vanaf het hulpvliegveld van Oostakker. Allicht dient ook de effectieve start van vluchten vanaf het hulpvliegveld van Mariakerke in dezelfde periode gesitueerd te worden. Dit waren normaal dagelijks 2 vluchten.
• Op 27 September 1917 overvliegen 2 formaties van Britse en Franse bommenwerpers het luchtruim van Gent. Een eerste formatie van het RNAS (Royal Naval Air Services) bestookt met hun zware bommenwerpers het vliegveld van Sint Denijs Westrem. De tweede formatie van het RFC (Royal Flying Corps) met lichte bommenwerpers viseert het vliegveld van Gontrode. Te Gontrode wordt het terrein voor de grote hal en de hal zelf geraakt.Vele bommen vielen hier in weilanden rondom het vliegveld. Er werden 12 runderen en 1 paard gedood.
• In de nacht van 28 op 29 september 1917 namen voor het eerst twee reuzebommenwerpers deel aan een nachtelijke bombardementsvlucht op Londen. Zij hebben toen echter hun bommen vroeger afgeworpen omdat zijn niet tot in Londen geraakten. De nacht nadien vlogen er drie van dergelijke bommenwerpers mee op Londen die wel degelijk hun doel wisten te bombarderen.

Links: Foto van Duitse soldaten poserend bij de bommen die ze onderaan een bommenwerper dienen te bevestigen (Foto: Collectie Maky Goesy) - Rechts: Het ophangen van deze bommen zelf (Foto: Replica)

• Op 30 September 1917 ondergaat Gontrode een Zwaar Brits luchtbombardement. De grote loods te Gontrode was meermaals het doelwit van geallieerde bombardementen. (Dit verklaart ook waarschijnlijk de reden van de bouw van de twee zo goed als onder te grond verborgen bunkers als schuilplaats voor de soldaten bij dergelijke aanvallen.) Bij deze aanvallen deelde de omgeving vaak mee in de klappen. De bombardementen waren zeker nog geen preciesiebombardementen te noemen. Zo werd bij het bombardement die dag het schooltje van Lemberge getroffen door een misworpen bom die gelukkig niet ontplofte.
• Diezelfde dag kon de Britse 9e Wing deze luchtfoto maken van het nog in opbouw zijnde vliegveld van Scheldewindeke. We zien nog zeer weinig tot geen structuren maar wel al allicht uit Gontrode uit het zicht onttrokken Gohtha's omdat dit te courant werd gebombardeerd door de geallieerde bommenwerpers.

Op de oude foto links (Replica) herken je duidelijk hetzelfde terrein als op de actuele Google Earth ernaast. Links onderaan het hoekje gevormd door "Lange Munte" en "Keerken". De zuidelijk lopende weg is een straat die heden ook nog altijd geen naam draagt.

• Op 1 Oktober 1917 overvlogen Britse Bommenwerpers het vliegveld van Gontrode om de schade proberen vast te stellen van hun bombardement van de dag voordien. Hiervan onderstaande foto's als bewijzen.

• Toen de geallieerden hun luchtaanvallen op de luchthaven van Gontrode opdreven werden steeds meer vliegtuigen gestockeerd op de luchthaven van Scheldewindeke. Het belang van de luchthaven van Gontrode werd steeds meer afgebouwd.

• Op 12 December 1917 stijgt de vervangende Hauptmann Rudolf Kleine, commandant Kagohl 3, op vanuit Gontrode voor een vlucht naar Armentières. In het niemandsland wordt hij echter opgemerkt door Kapitein W. Rogers van het Britse Royal Flying Corps, 1st squadron. Het toestel van Kleine wordt zodanig toegetakeld dat het op de grond te pletter stort en Kleine opslag overlijdt. Door dit onverwachte overlijden neemt Hauptmann Brandenburg, nog maar gedeeltelijk hersteld van zijn eigen crash, de leiding van Kagohl 3 opnieuw over.
• Op 23 december 1917 landt te Sint Denijs Westrem het eerste type van de nieuwere versie van de zware Staaken bommenwerper. Het type is gemakkelijk te herkennen aan het kraaiennest bovenop de vleugels. Het was dus de bedoeling dat de mitrailleurschutter bij dreigend gevaar omhoog klom tot bovenop de vleugels om aldaar de mitrailleur te bedienen.
• Dit nieuwere model van vliegtuig zal echter pas in januari 1918 zijn eerste bombardementsvluchten maken op Calais. Bij zijn terugtocht van Calais kreeg het toestel echter af te rekenen met motorpech waardoor het genoodzaakt werd zo snel mogelijk te landen. Het vliegtuig landde op het vliegveld van Scheldewindeke dat zelfs op dat moment nog niet afgewerkt was om een dergelijke mastodont te kunnen ontvangen zoals het hoorde. Enkele dagen later vloog het herstelde vliegtuig verder naar Sint Denijs Westrem.
• Op 14 Februari 1918 stort een Duits vliegtuig neer nabij Hof te Papegem te Papegem (huidige Lede). Het is onduidelijk of dit gekoppeld dient te worden aan de bestaande vliegvelden rond Gent.

(Foto: Collectie J. Godderis)

• Op 12 December 1917 stijgt de vervangende Hauptmann Rudolf Kleine, commandant Kagohl 3, op vanuit Gontrode voor een vlucht naar Armentières. In het niemandsland wordt hij echter opgemerkt door Kapitein W. Rogers van het Britse Royal Flying Corps, 1st squadron. Het toestel van Kleine wordt zodanig toegetakeld dat het op de grond te pletter stort en Kleine opslag overlijdt. Door dit onverwachte overlijden neemt Hauptmann Brandenburg, nog maar gedeeltelijk hersteld van zijn eigen crash, de leiding van Kagohl 3 opnieuw over.
• Op 23 december 1917 landt te Sint Denijs Westrem het eerste type van de nieuwere versie van de zware Staaken bommenwerper. Het type is gemakkelijk te herkennen aan het kraaiennest bovenop de vleugels. Het was dus de bedoeling dat de mitrailleurschutter bij dreigend gevaar omhoog klom tot bovenop de vleugels om aldaar de mitrailleur te bedienen.
• Dit nieuwere model van vliegtuig zal echter pas in januari 1918 zijn eerste bombardementsvluchten maken op Calais. Bij zijn terugtocht van Calais kreeg het toestel echter af te rekenen met motorpech waardoor het genoodzaakt werd zo snel mogelijk te landen. Het vliegtuig landde op het vliegveld van Scheldewindeke dat zelfs op dat moment nog niet afgewerkt was om een dergelijke mastodont te kunnen ontvangen zoals het hoorde. Enkele dagen later vloog het herstelde vliegtuig verder naar Sint Denijs Westrem.
• Op 14 Februari 1918 stort een Duits vliegtuig neer nabij Hof te Papegem te Papegem (huidige Lede). Het is onduidelijk of dit gekoppeld dient te worden aan de bestaande vliegvelden rond Gent.
• Op 6 maart 1918 verhuisden deze reuzen definitief naar het toen afgewerkte vliegveld van Scheldewindeke. Rond dezelfde periode verhuisden ook de toen nog in Gontrode gestationneerde bommenwerperescadrons naar Scheldewindeke waar zij hun vaste stek kregen. Gontrode werd meer en meer uitgerangeerd, eerst als Zeppelinbasis, daarna als vertrekpunt voor bommenwerpers.
• Op 7 maart 1918 vertrekken vanaf Scheldewindeke de eerste 6 Reuzevliegtuigen voor een bombardementsvlucht op Londen. Slechts 3 van de 6 bereiken hun eigenlijke voorziene doel.
• Op 9 mei 1918 vertrekken vanaf Scheldewindeke 4 Staaken Vliegtuigen met als doelwit de havenstad Dover. Toen de weersomstandigheden tijdens de vlucht sterk verslechtten, gaf men de opdracht niet Dover maar Duinkerke en Calais te bombarderen. Twee van de vier vliegtuigen hadden hun bommenvracht al afgegooid boven Duinkerke. De twee anderen vlogen nog even door tot boven Calais. Rond 1 uur in de ochtend vlogen de eerste twee vliegtuigen opnieuw boven Scheldewindeke maar harde mist maakte het onmogelijk te landen. Het eerste vliegtuig (de R32) zet ondanks aanmaningen te landen op Evere en niet te Scheldewindeke, zijn landing in. Hij zit echter voor de landing reeds veel te laag en raakt de toppen van de bomen voor de landingsbaan. Dit moet het bos van de Spiegeldries op Oosterzele zijn geweest, ook gekend als Munkbos. Het toestel slaat te pletter. Er klinkt een enorme knal van een niet afgeworpen vliegtuigbom en door de nog aanwezige niet gebruikte benzine ontstaat meteen een vuurzee die het leven kost aan bijna alle inzittenden. Het tweede vliegtuig (de R39) weet op dezelfde plaats wel een geslaagde landing te maken en komt enkele meters voor een diepe gracht tot stilstand.

Neergestorte R32 - Foto Collectie J. De Vos

• Een half uur later hingen ook de twee andere toestellen boven de luchthaven waar de mist nog dikker was komen te hangen. Zij kregen de opdracht door te vliegen naar de luchthaven te Gistel. De piloten zetten echter toch een blinde landing in op het vliegveld van Scheldewindeke. Eerst stort de R26 te pletter met een enorme vuurzee tot gevolg. Slechts één mecanicien overleeft de crash.

Neergestorte R26 - Foto Collectie J. De Vos

• De R29 tracht de luchthaven te benaderen van de andere kant. Zij raken echter net als de R32 de boomtoppen die ze niet meer kunnen ontwijken. De benzinetanks scheuren open en de piloot weet nog net op tijd de hoofdschakelaar van de elektriciteit uit te schakelen om een nieuwe massale ramp te vermijden. Het vliegtuig hing in stukken en brokken in te toppen van de bomen.

Neergestorte R29 in de boomtoppen van het Munkbos - Foto: Collectie J. De Vos

• In de nacht van 19 op 20 mei 1918 werd voor een laatste maal met vliegtuigen een zware aanval uitgevoerd op Londen. De toestellen zouden opnieuw opstarten vanuit Sint Denijs Westrem, Gontrode en allicht ook Scheldewindeke. De aanval gebeurde met niet minder dan 38 Gotha's aangevuld met 3 Giants. Helaas waren de Duitsers ondertussen het overwicht in de lucht al een tijdje kwijt gespeeld en een 3 tal vliegtuigen worden reeds op weg naar Londen uitgeschakeld door Britse Jagers. Nog eens 3 vliegtuigen worden onderweg neergehaald door luchtafweer. Een zevende toestel stort neer bij de landing. Dit was meteen ook de laatste aanval met Gotha's op London waarbij de verliezen steeds hoog begonnen op te lopen aan Duitse kant, vermoedelijk aangesterkt door ondertussen gebrek aan ervaren piloten.
• Op 30 juli 1918 en nogmaals op 18 augustus 1918 worden de doelen verlegd naar de Franse havenstad Le Havre. Men slaagt erin met veel minder brandstofverslindende vliegtuigen te vliegen met een totaal vliegbereik tot 800 km (heen en terug gerekend).

• Op 8 augustus 1918 kwam te Oostakker bij de wijk Lourdes een meisje om. Het betrof één van de burgerslachtoffers van de vele geallieerde bombardementen op de Duitse luchthavens in het Gentse.
• Op 28 September 1918 wordt door de Franse Maarschalk Foch de opdracht gegeven over het ganse front de verzwakte Duitse troepen terug te dringen, wat meteen de start van het eindoffensief en de bevrijding van onze gebieden inhoudt.
• Op 2 oktober 1918 krijgt men te Scheldewindeke de opdracht de luchthaven te ontruimen en te verhuizen naar Morville, diep in het zuiden van de provincie Namen. Ze proberen nog in een hels tempo zoveel mogelijk materiaal te recuperen en te ontmantelen. Hetgeen niet meer tijdig kan gerecupereerd worden wordt gesaboteerd of vernield. Hetgene niet meer bruikbaar was en achtergelaten werd door de Duitsers, werd vrij snel gerecupereerd door plaatselijke landbouwers en omwonenden.

• Meer info over de afzonderlijke vliegvelden, dan vooral toegespitst op hun originele site ten opzichte van nu, vindt u op onderstaande links:

  • Vliegveld Sint Denijs Westrem
  • Vliegveld Gontrode
  • Vliegveld Scheldewindeke
  • Vliegveld Mariakerke
  • Vliegveld Oostakker

• Het Vliegveld van Sint Denijs Westrem tijdens Wereldoorlog I en II door Georges Antheunis - Heemkring Scheldeveld - jaarboek XXXVI 2007.
• Oosterzele tijdens de wereldoorlogen - J. De Vos en L. De Smet.
• Een Eeuw Luchtvaart boven Gent - Deel 1: 1785 - 1939 - Piet Dhanens.
• Melle 1914-1918, 1940-1944 - George Van Oostende
• Boek Zeppelin-Weltfahrten.
• Boek Deutsche Luftschiffe - Heinz J. Nowarra (1988)
• WOI in Meetjesland - Comeet - 2012
• Websites die werden geraadpleegd
  • www.hetvliegveldvangontrode.be
• Helaas voor dit thema ondertussen verdwenen bronnen:
  • http://www.forumeerstewereldoorlog.nl
  • http://www.angelfire.com
• Het Nieuwsblad.be - De Val van de Zeppelin - 18/02/2009
• Enkele losse teksten en artikels zonder degelijke originele bron.